کبد و بیماری های آن

آشنایی با بیماری ها - هپاتیت

منبع: مرکز تحقیقات گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران

کبد و بیماری های آن

كبد در سمت راست قسمت فوقاني شكم و زير ديافراگم قرار گرفته و بزرگترين غده بدن است.

كار كبد
1- جذب گلبولهاي قرمز مرده ودفع آنها:عمر گلوبولهاي سرخ خون حداكثر 120 روز است . در جريان گردش خون گلوبولهاي سرخ مرده توسط طحال و كبد و برخي از اندامهاي ديگر جذب وبه مواد قابل دفع تبديل مي شوند.

2- ساختن نمكهاي صفرا : نمك هاي صفراوي مجموعا صفرا را تشكيل مي دهند و صفرا فرآيند هضم و جذب چربيها وويتامين هاي محلول در چربي را تسهيل مي كند.

3- سوخت و ساز مواد نشاسته اي : بدين معني كه مواد نشاسته اي را بصورت گلوكز در آورده و گلوكز بصورت به شكل گليكوژن در كبد ذخيره مي شود تا هنگام احتياج بدن بمصرف برسد. وبه همين علت كبد را منبع بزرگ ذخيره نيرو مي دانند.

4- سوخت و ساز پروتئين ها: كبد در سوخت ماده هاي پروتئيني نقش مهمي دارد. پروتئين در جريان سوخت و ساز تبديل به اوره مي شوداوره ماده اي سمي است و بيشتر از طريق كليه دفع مي شود.

5- ذخيره ويتامين ب 12 : كبد جايگاه اصلي ذخيره ويتامين ب 12 است و اين ويتامين عامل اصلي ايجاد گلوبولهاي قرمز است.

6- توليد پروترومبين و ذخيره شدن آن در كبد : ويتامين كا كه در روده به كمك باكتريها ساخته مي شود و همچنين دربرخي از غذا ها وجود دارد توسط روده ها جذب و در كبد به پروترومبين تبديل و ذخيره مي شود . پروترومبين يكي از عوامل هاي اصلي انعقاد خون است.

زردی یا یرقان

زرد شدن پوست يا قسمت سفيد چشم را كه نتيجه افزايش ماده هاي رنگي صفرا در خون است زردي و يا يرقان مي گويند . زردی یکی از معروفترین نشانه های اختلالات کبدی است .

شایعترین عوامل بروز آن عبارتند از :

1- بسته شدن راههاي صفرا كه يرقان انسدادي توليد مي كند.

2-بيماري هايي كه سبب خراب شدن گلبولهاي قرمز ( هموليز) مي شوند كه دراينصورت يرقان حاصل را يرقان همولي تيك گويند.

3-بيماري هاي كبد.

يرقان انسدادي

در اين يرقان صفرا نمي تواند مسير عادي خود را بپيمايد و به كيسه صفرا يا دوازدهه بريزد و در مسير راه هاي صفرا چه در داخل كبد و يا چه در خارج مانع وجود دارد .

نشانه ها

1-زردشدن سفيدي چشمها ، مخاط و پوست بدن.

2-دفع مدفوع سفيد رنگ.

3-زرد و پر رنگ شدن ادرار زيرا مقداري بيلي روبين به خون باز مي گردد و از راه ادرار دفع مي شود.

4-خارش : نمكهاي صفرا كه در زير پوست گرد مي آيد سبب خارش مي شود.

5-خونريزي : در يرقان انسدادي صفرا به روده نمي ريزد لذا ويتامين كا ساخته و ياجذب نمي شود و در نتيجه پروترومبين خون نقصان مي يابد و خونريزي هاي طولاني عارض مي شود.

يرقان همولي تيك

اين نوع يرقان در نتيجه خراب شدن حجم زيادي از گلبول هاي قرمز خون ايجاد مي شود . به همين علت اين يرقان را همولي تيك ناميده اند. در اين بيماري كبد توانايي جذب و دفع تمام بيلي روبين را ندارد و در نتيجه تجمع أن در خون سبب يرقان (زردي)مي شود. علت هموليز (تخريب)گلبول هاي سرخ به اختصار چنين است :

1- عفونت هاي شديد به خصوص عفونت هاي خوني.

2- مصرف برخي دارو ها.

3-انتقال خون ناسازگار.

4- اختلالات خوني مادرزادي .

نشانه ها

1-زرد شدن پوست بدن و چشمها.

2- تيره تر شدن رنگ مدفوع زيرا راه خارج شدن صفرا باز است و صفرا در روده ها مي ريزد

3-نمكهاي صفرا به اندازه طبيعي دفع مي شود بنابراين خارش وجود ندارد.

4-مقدار اوربيلين دفع شده از كليه بيش از حد عادي است.

هپاتيت

ورم بافت كبد را هپاتيت گويند . پيشرفت و ادامه آن ممكن است سبب يرقان شود. علت آن را عموما ويروس ها مي دانند ولي پاره اي از داروهاي سمي نيز ممكن است سبب هپاتيت شوند. پس از درمان بيمار بهبود مي يابد ولي گاهي بافت كبد بطوري صدمه مي بيند كه برگشت به سلامت كامل امكان پذير نيست.هپاتيتها بيماري هاي عفوني كبدي هستند كه با توجه به نوع عامل بيماري به انواع Aو B و C و D ( دلتا) وE طبقه بندي شده اند.اين عوامل بيماري زا در بسياري از خصوصيات با هم مشابهند اما از نظر عامل بيماري زايي و بعضي از مشخصات ديگر با هم اختلاف دارد كه ما در اينجا نوع A , B را با توجه به اهميتشان شرح خواهيم داد :

هپاتيت A

تعريف : بيماري عفوني است كه تظاهرات باليني آن از اشكال خفيفي كه 1 تا 2 هفته ادامه دارد تا اشكال بسيار شديد ناتوان كنند ه اي كه چندين ماه ادامه مي يابد متغييراست و معمولا شدت بيماري با افزايش سن بيشتر مي شود.

علانم : بيماري معمولا ناگهاني با تب، بي قراري ، بي اشتهايي ، حالت تهوع و ناراحتي شكم شروع مي شود و بعداز چند روز يرقان ظاهر مي گردد كه در اين هنگام پوست و ملتحمه چشم زرد رنگ شده و ادرار پر رنگ مي شود و ممكن است مدفوع به رنگ سفيد ، دودي يا تيره و سياه ديده مي شود.

دوره نهفتگي : بين 15 تا 50 روز مي باشد.

دوره واگيري :

معمولا از نيمه دوم دوره نهفتگي تا يك هفته بعداز ظهور يرقان قدرت آلوده كنندگي وجود دارد.

راههاي سرايت :بيماري از طريق آب و غذاي آلوده به مدفوع بيمار از راه دهان به شخص سالم سرايت مي كند.

مراقبت و پيشگيري :

1- آموزش به مردم در مورد دفع بهداشتي مدفوع، شستشوي دستها قبل و بعداز توالت .

2- ضد عفوني نمودن توالتها ، فاضلاب ها و وسايل و اشيايي كه بيمار استفاده مي كند.

3- آموزش به مردم در موارد زير :

_ نحوه انتقال بيماري به منظور پيشگيري

_ دفع صحيح زباله و فاضلاب.

_ ضد عفوني نمودن آبهاي آشاميدني آلوده (بوسيله جوشانيدن يا كلرينه كردن)

_ جلوگيري از آلوده شدن غذاها و دور نمودن مگس از اطراف مواد غذايي .

4- گزارش و ارجاع فوري موارد مشكوك كه به مركز بهداشتي _ درماني و پيگيري تا حصول نتيجه.

5- پيگير ي بيماران شناخته شده.

6- همكاران با اكيپ هاي بهداشتي _ درماني كه جهت بررسي مراجعه مي كنند.

هپاتيت B

تعريف :

بيماري عفوني است كه نشانه هاي بيماري ممكن است از حالات مخفي كه فقط با آزمايشهاي كبدي قابل تشخيص است تا اشكال بسيار شديدي كه منجر به مرگ مي شود متغيير باشد

علائم :

بيماري معمولا ناگهاني با تب خفيف يا بدون علامت با نشانه هاي بي اشتهايي ، ناراحتي هاي مبهم شكمي، حالت تهوع و استفراغ و درد مفاصل شروع مي شود و اغلب با يرقان نيز همراه است كه در اين هنگام پوست و ملتحمه چشم زرد رنگ شده و ادرار پر رنگ و كدر مي شود

دوره نهفتگي:

معمولا بين 45 تا 160 روز مي باشد كه گاهي ممكن است بيشتر طول بكشد كه اين بستگي به مقاومت و تعداد ميكروب و راه ورود آن به بدن فرد دارد.

دوره واگيري :

خون افراد آلوده هفته ها قبل از شروع اولين علائم بيماري قدرت آلوده كنندگي دارد و ممكن است بعضي بيماران بصورت حامل در آيند كه در اين صورت تا زماني كه فرد حامل ميكروب باشد قدرت آلوده كنندگي دارد.

راههاي سرايت :

انتقال بصورت مستقيم و غيرمستقيم از طريق زير صورت مي گيرد :

1- از شخص بيمار به شخص سالم از طريق تماس جنسي ، ترشحات و بزاق.

2- از طريق مادر به جنين يا نوزاد در دوران حاملگي (از طريق جفت) ، حين زايمان (بعلت آلودگي ترشحات كانال زايمان) و بعد از زايمان (از طريق شير)

3- از طريق انتقال خون و فرآورده هاي خوني و يا استفاده مشترك از ابزار آلوده به خون مثل لوازم پزشكي ، سرنگ وسوزن ....

مراقبت و پيشگيري:

1- واكسيناسيون (خصوصا واكسيناسيون كودكان در بدو تولد و افراد در معرض خطر بيماري)

توجه : افراد در معرض خطر در دستورالعمل ايمنسازي كشوري مشخص شده اند.

2- آموزش به مردم (خصوصا افراد در معرض خطر بيماري) در مورد نحوه انتقال بيماري.

3- جمع آوري و دفن صحيح سرنگ و سر سوزنهاي مصرفي(بهتر است در قوطي هاي فلزي دربدار جمع آوري شده و دفن گردند.)

4- استفاده از وسايل استريل در تزريقات و پانسمان.

5- آموزش به آرايشگاهها در مورد استفاده از تيغ يكبار مصرف و ضد عفوني وسايل كار.

6- گزارش و ارجاع فوري موارد مشكوك به مركز بهداشتي _ درماني و پيگيري تا حصول نتيجه.

7- پيگيري بيماران شناخته شده.

8- همكاراي با اكيپهاي بهداشتي _درماني كه جهت بررسي مراجعه مي كنند.

واكسن هپاتيت B

تعريف :

اين واكسن محتوي آنتي ژن سطحي ميكروب هپاتيت ب مي باشد كه به صورت ويال موجود مي باشد.

مقدار و روش تلقيح :

ابتدا ويال واكسن را به آرامي تكان دهيد سپس با استفاده از تيغ اره قسمت وسط در پوش ويال با الكل ، بوسيله سرنگ 2 سي سي و سر سوزن 23 مقدار نيم سي سي (براي كودكان زير 10 سال) از واكسن را كشيده و پس از هواگيري سرنگ بصورت عضلاني تلقيح نمائيد.

توجه : 1- براي بيماران دياليزي 2 سي سي از واكسن بايد تلقيح گردد.

1- در افراد مبتلا به هموفيلي واكسن هپاتيت ب بايد زير جلدي تزريق گردد.

محل تلقيح :

در كودكاني كه را ه نمي روند در قسمت خارجي ران و در كوردكاني كه راه مي روند و همچنينن افراد بزرگسال در عضله دلتوئيد تلقيح گردد.

نوبتهاي تلقيح :

بر حسب سن برابر دستور العملهاي ايمنسازي كشوري انجام شود.

اثرات جانبي :

معمولا عارضه اي ندارد.

درمان:

درمان هپاتيت با نظر پزشك و با توجه به علائم باليني بيمار صورت مي گيرد. اصول كلي درمان عبارت است از:

1. استراحت .

2. استفاده از رژيم غذاي سبك و كم چرب .

3. به نسبت بهبودي مي توان غذاي بيمار را تغيير داده به تدريج گوشت ، ماهي و شير را به برنامه غذايي وي اضافه كرد.

زردي نوزادي :
يرقان فيزيولوژيك (غير مرضي):

اين نوع زردي سه يا چهار روز بعد از تولد به وجود مي آيد و براي چندين روز به طول مي انجامد كه كاملا طبيعي و رايج است ،كبد نوزاد نيازمند يادگيري براي انجام وظايف خودش مي باشد كودكان مبتلا به يرقان معمولا خواب آلود هستند لذا آنها را هر سه يا چهار ساعت يكبار براي شير خوردن بيدار نماييد.كودك را صبح يا بعد از ظهر در برابر اشعه خورشيد قرار دهيد و چشمان او را بپوشانيد، بدن نوزاد بايد لخت باشد،ضمنا بايد مواظب بودكه آفتاب تند باعث سوختن پوست بدن نشود.

زردي مرضي:

اگر زردي در 24 ساعت اول تظاهر كند و يا زردي بيشتر از 7 روز طول بكشد زردي مرضي تلقي مي شود.